Sommelsdijk - Op zaterdagavond 13 oktober 2018 (aanvang 20:00 uur) hoopt Paul Kieviet in de Hervormde Kerk te Sommelsdijk het 69e Bachconcert te geven. Dit keer staan de Goldbergvariaties (BWV 988) van Johann Sebastian Bach op het programma. De toegang is uw gift aan de uitgang. Lees hieronder het programma.

Programma

De Goldbergvariaties werden gepubliceerd in 1741 of 1742 onder de titel Clavierübung IV. De naam Goldbergvariationen is niet van Bach zelf. In zijn Bachbiografie uit 1802 vertelt Johann Nikolaus Forkel dat de variaties geschreven zijn voor de Russische ambassadeur in Dresden, Keyserlingk. Volgens Forkel heeft de ambassadeur aan Bach gevraagd om muziek te schrijven die zijn klavecinist, Johann Gottlieb Goldberg, voor hem kon spelen tijdens zijn slapeloze nachten. Goldberg was toen 13 jaar. Hij had les van Bach en diens zoon Wilhelm Friedemann. Algemeen wordt aan dit verhaal wel getwijfeld: de moeilijkheidsgraad van het stuk is zodanig dat het onwaarschijnlijk is dat Goldberg op deze leeftijd de variaties zou kunnen spelen. Hij had overigens wel uitstekende docenten gehad, dus wie weet!
Bachs complete Clavierübung wordt gevormd door vier boeken, die hij in de jaren-1730 en –‘40 zelf uitgaf. Niet alleen dit vierde deel, maar ook de voorafgaande drie vormden de absolute top van zijn composities voor orgel en klavecimbel, en misschien wel van alle ooit geschreven orgel- en klavecimbelmuziek. De eisen die aan de speler worden gesteld zijn zeer hoog. Je zou de Goldbergvariaties de grandioze finale van de Clavierübung kunnen noemen.
Tijdens de jaren-’40, die later zijn laatste levensjaren bleken te zijn, bracht Bach trouwens met enkele monumentale werken een ultieme hulde aan de eerbiedwaardige traditie van het componeren. Behalve de Goldbergvariaties behoren hiertoe onder meer het Wohltemperirtes Clavier, Musikalisches Opfer, Die Kunst der Fuge, de Canonische veränderungen über das Weihnachts-Lied Vom Himmel hoch en de Hohe Messe. Stuk voor stuk werken van een onvergelijkbare kwaliteit.
De dertig Goldbergvariaties zijn gebaseerd op een thema van 32 maten. De eerste acht maten zijn gelijk aan het thema van een Chaconne van Bachs beroemde tijdgenoot Georg Friedrich Händel. Händels Chaconne telde 62 variaties. Bach kende dit werk; hij breidde het thema uit tot 32 maten en ontwierp een bouwplan.
Dat bouwplan is uniek: elke derde variatie is geschreven in de vorm van een canon, en dan steeds anders: nummer 3 als een canon met de beide stemmen op de zelfde toonhoogte, de zesde met een canon op één toon afstand (secunde), de negende als tertscanon en zo tot en met variatie 27. Heel verrassend is variatie 30: nu geen canon, maar een sprankelende bewerking van twee volksliedjes uit Bachs tijd. Precies halverwege (16) wordt het begin van de tweede helft gemarkeerd door een imposante Franse Ouverture, als openingsstuk voor de tweede helft. Verder maken de vele virtuoze variaties gebruik van allerlei complexe speeltechnieken, zoals het kruisen van de handen, met als gevolg fascinerende klankeffecten.
Juist de hoge moeilijkheidsgraad maakt de Goldbergvariaties tot geliefd concertrepertoire voor pianisten. Zo gooide Glenn Gould hoge ogen met zijn sterk persoonlijke uitvoering op piano. Het werk is door Bach geschreven voor het klavecimbel: op het titelblad liet hij afdrukken “vors Clavecimbal mit 2 Manualen”.
Behalve op piano kunnen de variaties heel goed op orgel worden uitgevoerd; Bach was immers zelf organist. Op Goeree-Overflakkee komen we dan als vanzelf bij het Meere-orgel in Sommelsdijk terecht vanwege de prachtige fluitstemmen waarmee je naar hartenlust kunt variëren, de vocale klank, de unieke solostemmen en het authentieke klankbeeld.
In 1750 schreef de in zijn tijd beroemde Italiaanse musicus Giambattista Martini, die ook zelf had ingetekend op een exemplaar van de Goldbergvariaties: “Ik denk dat het moeilijk is om iemand te vinden die Bach kan overtreffen, aangezien hij met recht kan zeggen dat hij de beste in Europa is”. Een betere aanbeveling is niet mogelijk!

Paul Kieviet

Paul Kieviet studeerde aan het Rotterdams Conservatorium hoofdvak orgel (docerend musicus en uitvoerend musicus) bij Arie J. Keijzer en Bernard Winsemius, hoofdvak kerkmuziek bij Barend Schuurman en hoofdvak theorie der muziek bij Jan Kleinbussink, Peter-Jan Wagemans en Ludwig Otten. Als organist is hij verbonden aan de hervormde gemeenten Middelharnis en Sommelsdijk en de CGK te Middelharnis. Hij bouwde een uitgebreide en bloeiende lespraktijk op: vele leerlingen worden opgeleid tot kerkorganist en doen met succes mee aan regionale en nationale concoursen. Aan Muziekgebouw Goeree-Overflakkee geeft hij muziektheorie. In 1985 won Paul Kieviet het Nationaal Orgelconcours te Leiden. Improvisatie studeerde hij bij Arie J. Keijzer en aan de Internationale Zomeracademie in Haarlem bij Klaas Bolt. Paul Kieviet heeft een breed repertoire, en laat zich bij voorkeur inspireren door de orgelkunst van Johann Sebastian Bach.

"U bent van harte welkom!"